Lubraniec - Lutbrandau

LubraniecLubraniec (niem. Lubranitz a od 1943 Lutbrandau) to miasto położone nad Zgłowiączką na południowy zachód od Włocławka zamieszkałe obecnie przez około 3 tysiące osób. Bogata historia miasta rozpoczęła się około XIV wieku, a już pod koniec XVI wieku Lubraniec otrzymał prawa miejskie. Pod koniec XIX wieku Lubraniec stracił prawa miejskie, by odzyskać je w okresie I wojny światowej. Wtedy też nastąpił rozwój miasta dzięki temu, że stało się ono ważnym przystankiem powstałej linii kolei wąskotorowej łączącej Włocławek i Sompolno.

Przed II wojną światową Lubraniec zamieszkiwała liczna (około 900 osób) społeczność żydowska (Żydzi pojawili się tutaj jeszcze w XVII wieku). W okresie międzywojennym do Żydów należała większość sklepów i przedsiębiorstw w mieście. Już 10 września 1939 roku Lubraniec został zajęty przez wojska niemieckie, w mieście oprócz miejscowych Żydów znajdowali się także uciekinierzy z kilku innych miejscowości (m. in. Osięcin, Włocławka, Aleksandrowa Kuj. i Służewa). Rządy okupantów wprowadziły terror wobec miejscowych, w szczególności Żydów. Grabieże i przemoc stały na porządku dziennym, synagogę zmieniono w spichlerz, Żydów zmuszano do niewolniczej pracy. Rozpoczęły się także wywózki do obozów pracy, zorganizowano także prowizoryczne getto. Pod koniec 1941 roku rozpoczęto akcję wywożenia pozostałych jeszcze Żydów do łódzkiego getta. Żydzi z Lubrańca ginęli w obozach zagłady w Chełmie nad Nerem oraz w Oświęcimiu. Dokładny los wielu z nich jest jednak nieznany. W mieście pozostało jedynie kilkunastu mężczyzn tworzących komando przeznaczone do najcięższych robót. Po wojnie do Lubrańca powróciło zaledwie 8 osób, w końcu 1949 roku w mieście pozostała tylko jedna osoba przyznająca się do żydowskiego pochodzenia.

Lapidarium w Lubrańcu

Lapidarium w Lubrańcu

Po społeczności żydowskiej nie pozostało w Lubrańcu zbyt wiele śladów, choć ocalała XVIII-wieczna synagoga. Niedawno udało się także zbudować lapidarium na dawnym cmentarzu żydowskim na Brzezinie (cmentarz został zniszczony w czasie wojny, utworzono tam nawet pozycję obronną z okopami i pozycjami strzeleckimi, które można zobaczyć na istniejącym lapidarium). Ponadto w Lubrańcu warto zobaczyć zespół pałacowo-parkowy z początku XIX wieku, kaplicę na cmentarzu z tego samego okresu oraz XVIII-wieczny domy przy ulicy Rynek 23 oraz stalowy most kolejki wąskotorowej.

Ciekawostką historyczną są tzw. piramidy kujawskie w pobliskim Sarnowie oraz pozostałości grodzisk wczesnośredniowiecznych (jest ich kilka między Brześciem a Izbicą Kujawską).

Umocnienia Lubrańca można podzielić na trzy części. Pierwsza to linia umocnień Zgłowiączki ciągnąca się od Sokołowa i Kazania (wzdłuż Zgłowiączki zachowało się jeszcze sporo pozostałości po okopach i pozycjach strzeleckich) zakończona schronami betonowymi na tzw. Gapiaku. Ta pozycja strzegła dostępu do miasta od strony Dobierzyna – pole ostrzału obejmowało główną drogę dojazdową do miasta od strony wschodniej wraz z mostem nad dopływem Zgłowiączki rzeką Chodeczką.

Drugi punkt oporu to dwa schrony betonowe i umocnienia ziemne przy drodze na Brześć Kujawski. Trzeci punkt oporu to umocnienia ziemne i kilka „tobruków” na wzgórzach na południu miasta (na Brzezinie), które strzegły stalowego mostu kolejki wąskotorowej i drogi na Izbicę Kujawską. Dalej na Zachód ciągnęły się wzdłuż Zgłowiączki umocnienia ziemne, które w okolicy Woli Sosnowej kierowały się na południe do Izbicy Kujawskiej. Oddzielna linia ciągnęła się dalej wzdłuż rzeki do Topólki i po Jezioro Głuszyńskie. Szczególnie mocne umocnienia znajdowały się właśnie w okolicach Woli Sosnowej i Sarnowa.

Mapa: OpenStreetMaps

Gapiak - przeprawa przez Zgłowiączkę jak na tacy

Lubraniec

Gapiak to potoczna nazwa terenu między rzeką Zgłowiączką a Dobierzynem w okolicach ujścia do Zgłowiączki rzeki Chodeczki. Dolina Zgłowiączki w tym miejscu jest dość płytka, ale jej północne zbocze jest na tyle wysokie, by mogło stać się dobrym punktem oporu.

Czytaj więcej...

Strażnicy mostu kolejowego

Lubraniec

Próba obciążeniowa mostu kolejowego
Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl

Na przełomie lat 20-stych i 30-stych XX wieku w ramach rozbudowy sieci kolejowej został wybudowany kolejowy most żelazny nad rzeką Zgłowiączką w Lubrańcu. Była to jedna z niewielu przepraw kolejowych przez tę rzekę, z tego co się orientuję, to miała największą nośność. Most ten łączył sieć kolejową wybudowaną przez kujawskie cukrownie przed pierwszą wojną światową od strony prawego brzegu Zgłowiączki z wybudowaną w czasie pierwszej wojny siecią po lewej stronie tej rzeki.  

Czytaj więcej...