Lubraniec (niem. Lubranitz a od 1943 Lutbrandau) to miasto położone nad Zgłowiączką na południowy zachód od Włocławka zamieszkałe obecnie przez około 3 tysiące osób. Bogata historia miasta rozpoczęła się około XIV wieku, a już pod koniec XVI wieku Lubraniec otrzymał prawa miejskie. Pod koniec XIX wieku Lubraniec stracił prawa miejskie, by odzyskać je w okresie I wojny światowej. Wtedy też nastąpił rozwój miasta dzięki temu, że stało się ono ważnym przystankiem powstałej linii kolei wąskotorowej łączącej Włocławek i Sompolno.

Przed II wojną światową Lubraniec zamieszkiwała liczna (około 900 osób) społeczność żydowska (Żydzi pojawili się tutaj jeszcze w XVII wieku). W okresie międzywojennym do Żydów należała większość sklepów i przedsiębiorstw w mieście. Już 10 września 1939 roku Lubraniec został zajęty przez wojska niemieckie, w mieście oprócz miejscowych Żydów znajdowali się także uciekinierzy z kilku innych miejscowości (m. in. Osięcin, Włocławka, Aleksandrowa Kuj. i Służewa). Rządy okupantów wprowadziły terror wobec miejscowych, w szczególności Żydów. Grabieże i przemoc stały na porządku dziennym, synagogę zmieniono w spichlerz, Żydów zmuszano do niewolniczej pracy. Rozpoczęły się także wywózki do obozów pracy, zorganizowano także prowizoryczne getto. Pod koniec 1941 roku rozpoczęto akcję wywożenia pozostałych jeszcze Żydów do łódzkiego getta. Żydzi z Lubrańca ginęli w obozach zagłady w Chełmie nad Nerem oraz w Oświęcimiu. Dokładny los wielu z nich jest jednak nieznany. W mieście pozostało jedynie kilkunastu mężczyzn tworzących komando przeznaczone do najcięższych robót. Po wojnie do Lubrańca powróciło zaledwie 8 osób, w końcu 1949 roku w mieście pozostała tylko jedna osoba przyznająca się do żydowskiego pochodzenia.

Lapidarium w Lubrańcu

Po społeczności żydowskiej nie pozostało w Lubrańcu zbyt wiele śladów, choć ocalała XVIII-wieczna synagoga. Niedawno udało się także zbudować lapidarium na dawnym cmentarzu żydowskim na Brzezinie (cmentarz został zniszczony w czasie wojny, utworzono tam nawet pozycję obronną z okopami i pozycjami strzeleckimi, które można zobaczyć na istniejącym lapidarium). Ponadto w Lubrańcu warto zobaczyć zespół pałacowo-parkowy z początku XIX wieku, kaplicę na cmentarzu z tego samego okresu oraz XVIII-wieczny domy przy ulicy Rynek 23 oraz stalowy most kolejki wąskotorowej.

Ciekawostką historyczną są tzw. piramidy kujawskie w pobliskim Sarnowie oraz pozostałości grodzisk wczesnośredniowiecznych (jest ich kilka między Brześciem a Izbicą Kujawską).

Umocnienia Lubrańca można podzielić na trzy części. Pierwsza to linia umocnień Zgłowiączki ciągnąca się od Sokołowa i Kazania (wzdłuż Zgłowiączki zachowało się jeszcze sporo pozostałości po okopach i pozycjach strzeleckich) zakończona schronami betonowymi na tzw. Gapiaku. Ta pozycja strzegła dostępu do miasta od strony Dobierzyna – pole ostrzału obejmowało główną drogę dojazdową do miasta od strony wschodniej wraz z mostem nad dopływem Zgłowiączki rzeką Chodeczką.

Drugi punkt oporu to dwa schrony betonowe i umocnienia ziemne przy drodze na Brześć Kujawski. Trzeci punkt oporu to umocnienia ziemne i kilka „tobruków” na wzgórzach na południu miasta (na Brzezinie), które strzegły stalowego mostu kolejki wąskotorowej i drogi na Izbicę Kujawską. Dalej na Zachód ciągnęły się wzdłuż Zgłowiączki umocnienia ziemne, które w okolicy Woli Sosnowej kierowały się na południe do Izbicy Kujawskiej. Oddzielna linia ciągnęła się dalej wzdłuż rzeki do Topólki i po Jezioro Głuszyńskie. Szczególnie mocne umocnienia znajdowały się właśnie w okolicach Woli Sosnowej i Sarnowa.

Mapa: OpenStreetMaps